Leren (over) samen leven

Iedereen is anders.  Gelukkig maar.  De wereld zou er behoorlijk kleurloos uitzien indien dat niet zo was.  Het zou behoorlijk saai zijn mochten we allemaal hetzelfde voelen, weten, willen, lusten, vragen, denken, doen, ... .  Sterker nog: het zou ons niet lukken om met alleen dezelfde mensen samen te leven.  Samen leven is een kwestie van vraag en aanbod, van ruilhandel, van gulden middenwegen... .  Er zijn mensen die regels opstellen.  Anderen zorgen ervoor dat ze worden nageleefd.  Nog anderen zijn bevoegd mensen erop te wijzen dat ze de grens overschreden hebben.

Mijn oog viel op een krantenartikel over tegenvallende resultaten bij een peiling naar het domein maatschappij in het lager onderwijs.  Met de kop 'Twaalfjarigen zijn niet wereldwijs' berichtte ook Klasse over het onderzoek.  Hierin werd bij kinderen aan het eind van de lagere school hun kennis en vaardigheden wereldoriëntatie beproefd.  Veel aandacht ging uit naar de domeinen tijd, ruimte en maatschappij.  We willen natuurlijk dat onze leerlingen niet wereldvreemd de lagere school verlaten.  De inhoud van beide artikels prikkelde me voor een blogpost.  Ik zocht nog eens de doelen en eindtermen maatschappij op en selecteerde interessante onderwerpen voor een artikel.  Starten zou ik doen met eigen ervaringen rond het thema beroepen.  

(afbeelding: Klasse voor leraren, april 2012)

Het werd een moeizame start.  Schrijven, schrappen, nalezen, herschrijven, verwijderen, opnieuw schrijven, structuur zoeken, verplaatsen en vooral veel twijfelen.  Bij het nalezen van de eerste alinea werd het duidelijk dat de geschreven tekst niet voldeed aan het vooropgestelde onderwerp.  Het thema is veelzijdiger.  Het werd moeilijk om na een verengde inleiding de boel open te trekken naar een tekst die de maatschappijlading zou dekken.  De geschreven zinnen worden even 'on hold' gezet.  Later misschien meer over het thema beroepen.

Naderhand bekeken, verwondert het me niks dat het opmaken van een tekst over het domein maatschappij niet zo eenvoudig is.  Maatschappij is alomtegenwoordig.  Maatschappij is veelomvattend.  Overal en altijd maken mensen deel uit van de samenleving.  Het gezin waarin we leven, onze buren, kennissen, familie, klasgenoten, collega's, toevallige passanten, gezaghebbers, ... telkens andere situaties, telkens andere contacten.  Opeens was het ook niet meer verbazend dat twaalfjarigen niet meteen optimaal scoorden voor de proef.  


Volgens de eindtermen valt het domein maatschappij onder te verdelen in 3 rubrieken: bij de sociaal-economische verschijnselen gaat het onder meer om handel drijven, arbeid en beroepen en het principe van vraag en antwoord.  Het bestuderen van groepen, levensbeschouwing en multiculturele samenleving vinden we bij de sociaal-culturele verschijnselen.  De politieke en juridische verschijnselen tenslotte omvatten het besturen van gemeente en land, de samenwerkingsverbanden tussen landen en niet te vergeten de wetgeving met rechten en plichten.  

De kinderen verwerven kennis, inzicht, vaardigheden en attitudes ten aanzien van het collectieve in de samenleving.  Wanneer wereldoriënterend onderwijs gericht is op het ontwikkelen van basiscompetenties die het kinderen nu en later mogelijk moeten maken om te functioneren in de maatschappij, dan mogen een aantal eindtermen die rechtstreeks verwijzen naar essentiële elementen van die maatschappij zeker niet ontbreken.  Daarom werd binnen dit domein een selectie gemaakt van maatschappelijke verschijnselen en mechanismen waarvan jonge kinderen zich gaandeweg - o.a. via het onderwijs - een correct beeld zouden moeten vormen.  Daarbij worden ze stilaan vaardig om zich op een sociaal weerbare en respectvolle wijze te gedragen.  (uitgangspunten eindtermen wereldoriëntatie, domein maatschappij)

Vertaald naar de klas zullen de verschillende aspecten van het domein nog verder ingedeeld worden.  Zo kan gekomen worden tot een structuur die voor leerlingen en hun leerkracht overzichtelijk wordt.  Door aanvankelijk de leerstof en vaardigheden stap voor stap aan te brengen, zullen deze voor de kinderen helder zijn.  Het mag hier echter niet bij blijven.  Maatschappij is een combinatie van diverse aspecten waarbij verschillende competenties samengebracht dienen te worden.  In 17 eindtermen, verdeeld over de drie verschijnselen, komt het volledig domein aan bod.  Deze zijn bewust globaal geformuleerd om relaties te kunnen leggen tussen verschillende onderdelen.  Ter illustratie eindterm 4.13: "De leerlingen kunnen het belang illustreren van de fundamentele Rechten van de Mens en de Rechten van het Kind.  Ze zien daarbij in dat de rechten en plichten complementair zijn."  Een hele boterham om over te brengen naar de lessen wereldoriëntatie.  Om maar te zeggen dat ik het kan begrijpen dat onze twaalfjarigen niet erg wereldwijs zijn.  Het lijkt zelfs voor mij, als leerkracht, op het eerste zicht een niet al te gemakkelijke opdracht.


Wordt ongetwijfeld vervolgd...


bronnen:
artikel Klasse
peiling wereldoriëntatie in het basisonderwijs
uitgangspunten eindtermen wereldoriëntatie